Publikacje Biblioteki

Wydawnictwa Biblioteki Raczyńskich można zakupić w:
• Muzeum Literackim Henryka Sienkiewicza w Poznaniu, Oddziale Biblioteki Raczyńskich, Stary Rynek 84, tel. 61 852 89 71
• Sprzedaż wysyłkowa (do ceny doliczony koszt przesyłki pocztowej), zamówienia prosimy wysyłać na adres: zbiory.specjalne@bracz.edu.pl

Białoruski Tristan. Rękopis ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, opracowanie i przekład Lilia Citko, Poznań 2018

Cena 39 PLN

Białoruska wersja legendy o rycerzu Tristanie jest najcenniejszą częścią kodeksu z XVI i XVII wieku, przechowywanego w zbiorach Biblioteki Raczyńskich. Tzw. Białoruski Tristan to najstarszy zabytek białoruskiej literatury świeckiej, a także jedyna zachowana słowiańska wersja legendy o Tristanie napisana prozą.
Zabytkowy kodeks z Białoruskim Tristanem został w 2014 r. wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. Obok Białoruskiego Tristana znalazły się na niej m.in. Konstytucja 3 maja 1791 r., Kronika Galla Anonima, Kazania świętokrzyskie i autograf Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
Chcąc przybliżyć utwór polskim czytelnikom, a tym samym wypełnić pewną naukową lukę, Biblioteka Raczyńskich zdecydowała o przetłumaczeniu rękopisu na język polski. Tego trudnego zadania podjęła się dr hab. Lilia Citko z Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu w Białymstoku.
I płynęli po morzu. Trzeciego dnia Tryszczan z Iżotą w szachy grali. Miał na sobie Tryszczan szatę i żupan złotogłowy, Iżota zaś płaszcz z zielonego aksamitu. A było to lato i skwar wielki panował. Rzekł Tryszczan: >Napić się nam trzeba<. Gowornar poszedł i przyniósł kubki napojem miłosnym z owej flaszy napełnione, zapominając [co w niej jest], bo w komorze wiele naczyń wszelkich było. Podał Tryszczanowi [jeden kubek], a drugi Iżocie. I skoro tylko owego napoju skosztowali, nie dopiwszy z kubków do końca, tak wielka miłość nimi zawładnęła, że do końca życia siebie by nie opuścili. I spoglądać jęli jedno na drugie, o nikim nie myśląc, tylko o sobie. I usiedli jak przelęknieni – Tryszczan o Iżocie myślał, Iżota o nim, a o królu Marku zapomnieli.
Tłumaczenie wraz z opracowaniem zostało wydane w pięknej szacie graficznej, korespondującej stylistycznie z zabytkowym charakterem oryginału.

20/10. SPOTKANIA Z ARCYDZIEŁEM W BIBLIOTECE RACZYŃSKICH, pod red. Agnieszki Baszko, Poznań 2018.

Cena 30 PLN

Publikacja 20/10. Spotkania z Arcydziełem w Bibliotece Raczyńskich przedstawia 20 cennych zabytków piśmiennictwa ze zbiorów poznańskiej książnicy, które zostały zaprezentowane publiczności w ciągu 10 lat (2006-2016) podczas odbywających się cyklicznie dwa razy w roku „Spotkań z Arcydziełem”. W owej dekadzie pokazano 10 rękopisów, 1 inkunabuł, 6 starych druków, 2 atlasy i 1 druk XIX-wieczny. Miano „arcydzieła” zyskały różne obiekty, zawsze jednak istotne dla kultury polskiej i europejskiej – cenne ze względu na swoją unikatowość i niepowtarzalność, ważne poprzez niesione przez siebie treści, zachwycające szatą graficzną i starannością wykonania, mające fascynujące losy – takie, które bez wątpienia można nazwać cymeliami i skarbami.
Pierwszym zabytkiem, pokazanym w listopadzie 2006 r., był Dziennik podróży do Turcji odbytej w 1814 roku Edwarda Raczyńskiego. Książka ta, jak żadna inna, predestynowana była do rozpoczęcia cyklu „Spotkanie z Arcydziełem”. Ten pięknie wydany w 1821 r. druk przypominał, że choć Raczyński, zakładając w Poznaniu bibliotekę publiczną, na uwadze miał „użytek młodzieży, użytek ogólny”, a w związku z tym tworząc i uzupełniając księgozbiór dążył do zgromadzenia „raczej dzieł celniejszych z każdej literatury i narodu, niżeli rzadkości bibliograficznych”, to jednak zbiory od początku obejmowały cenne zabytki kultury narodowej i europejskiej i przez cały czas działalności Biblioteki były nimi wzbogacane. To właśnie owe wspaniałości piśmiennictwa podczas kolejnych „Spotkań z Arcydziełem” były prezentowane. Znalazły się wśród nich autografy polskich mistrzów słowa: Antoniego Malczewskiego, Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Józefa Ignacego Kraszewskiego. Pokazano najstarszy rękopis (XIII-wieczny cysterski kodeks pergaminowy Liber Beate Marie Virginis) i jeden z najstarszych druków (średniowieczny bestseller literatury podróżniczej z 1486 r., czyli Peregrinatio in Terram Sanctam Bernardusa de Breidenbacha) znajdujących się w zbiorach Biblioteki. Wśród obiektów nie mogło też oczywiście zabraknąć książki, której jakoby „nikt nie przeczytał”, a która „zmieniła” położenie słońca – De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika z 1543 r. Świat bibliotecznych muzykaliów reprezentowały XVI-wieczny manuskrypt brata Seweryna (zawierający m.in. nuty pieśni maryjnych) i unikatowe rękopisy kompozycji Karola Lipińskiego, świat teatraliów natomiast – autografy Heleny Modrzejewskiej. Z dzieł kartograficznych pokazano monumentalny, dziesięciotomowy atlas wydany w amsterdamskiej oficynie Jana Janssoniusa w latach 1647-1658 oraz pierwszą profesjonalną mapę Polski – Carte de la Pologne z 1772 r., której niepowtarzalności dodaje fakt pochodzenia z królewskiej biblioteki Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wiele ksiąg z kolekcji starych druków Biblioteki zachwyca piękną szatą graficzną. Tak jest w przypadku prac słynnego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, przestawień antycznego Rzymu w akwafortach Giovanniego Battisty Piranesiego czy rysunków roślin w zielniku Elizabeth Blackwell. Wszystkie te wspaniałe księgi zostały zaprezentowane podczas „Spotkań z Arcydziełem”. Pokazywano nie tylko obiekty ważne dla kultury polskiej (jak np. wzorcowe dzieło XVI-wiecznej typografii krakowskiej – Źwierciadło Mikołaja Reja), ale i dla innych narodowości – jedyny zachowany na świecie kompletny egzemplarz kancjonału braci czeskich wydany w Pradze w 1541 r. Piesnĕ Chwal Božskych, rękopiśmienną księgę datowaną na XVI-XVII w. zawierającą m.in. białoruską wersją legendy o Tristanie i Izoldzie czy wreszcie najstarsze tureckie sztuki teatralne z początku XIX stulecia. Wiele z tych zabytków piśmiennictwa jest doskonale znanych w świecie naukowym, a niektóre z nich zostały docenione także przez społeczność międzynarodową – rękopis tzw. Białoruskiego Tristana w 2014 r. został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”, natomiast na Liście Światowej od 2015 r. znajdują się „Akta i biblioteka braci czeskich”, także częściowo przechowywane w zbiorach Biblioteki Raczyńskich (np. kancjonał braci czeskich).
Ideą „Spotkań z Arcydziełem” była nie tylko możliwość obejrzenia z bliska zabytkowego obiektu, ale także wysłuchania opowieści o nim, dlatego pokazom towarzyszyły popularnonaukowe wykłady zaproszonych specjalistów. „Spotkania” uatrakcyjniały ponadto koncerty instrumentalne i wokalne lub interpretacje utworów literackich w wykonaniu aktorów poznańskich teatrów. Niniejsza książka poza materiałem ilustracyjnym i krótkim opisem danego bibliotecznego cymelium, zawiera teksty wykładowców, które w znakomitej większości miały swój pierwodruk w „Winiecie”, czasopiśmie Biblioteki Raczyńskich.

Maria księżna Ogińska, Moje pamiętniki,
opracował, wstępem i przypisami opatrzył Ryszard Nowicki, Poznań 2019 r.

Cena 20 PLN

Wydane pamiętniki Marii ze Skórzewskich księżnej Ogińskiej (1857-1945) stanowią wyjątkową wartość, a oryginalne rękopisy autorki pochodzą ze zbiorów specjalnych Biblioteki Raczyńskich. Te unikatowe materiały nie były dotąd analizowane przez badaczy. Dotyczą głównie wydarzeń z drugiej połowy XIX w. Autorka pochodziła ze znanej wielkopolskiej rodziny hrabiowskiej Skórzewskich, linii czerniejewskiej, herbu Drogosław i w rodzinnym majątku w Czerniejewie, niedaleko Gniezna, gdzie spędziła swoje najmłodsze lata i młodość. Rodzina Skórzewskich kultywowała w trudnym okresie zaborów wartości patriotyczne. W 1876 r. wyszła za mąż za Michała księcia Ogińskiego (1849-1902), herbu Oginiec. Poślubiła wnuka podskarbiego wielkiego litewskiego Michała Kleofasa księcia Ogińskiego, autora znanego poloneza Pożegnanie Ojczyzny. Wkrótce po ślubie młoda para przeniosła się na Żmudź. Przez kilka lat mieszkali w Retowie, a następnie w wybudowanym przez siebie pałacu w Płungianach (teren guberni kowieńskiej). Nowoczesny ziemianin Michał Ogiński, prowadził aktywną działalność społeczną i gospodarczą.
Pamiętniki należą do nielicznych wspomnień ukazujących życie codzienne Polaków na Żmudzi w okresie zaborów. Zawierają szereg cennych informacji o pracy organicznej, pielęgnowaniu tradycji patriotycznych, legalnym przeciwstawianiu się uciskowi ze strony zaborcy rosyjskiego.
Mąż autorki Michał Ogiński wspólnie z bratem Bohdanem organizowali w swoich dobrach cykliczne wystawy rolniczo-przemysłowe. Uczestniczyli w nich ziemianie z trzech zaborów. Wystawy przyczyniły się do podniesienia kultury rolnej oraz przemysłu nie tylko na Żmudzi. Organizowane były na koszt Ogińskich, o czym wspomina księżna w pamiętnikach. Wzbudziły one zainteresowanie także zaborcy rosyjskiego. Brał w nich udział m.in. Piotr Stolypin, który w 1906 r. został premierem i przeprowadził reformę rolną w Rosji. Maria Ogińska w Płungianach założyła Kółko Rolnicze, wzorowane na wielkopolskich, którego była prezesem.
Maria księżna Ogińska odnotowała także swoje spostrzeżenia z pobytów we Francji, Rosji, Niemczech, Austrii, Włoszech czy na Węgrzech. Czyta się je z rosnącym zainteresowaniem. Znała osobiście panujących w Rosji i Niemczech, papieża Leona XIII, przedstawicieli polskiej i zagranicznej arystokracji, wpływowych polityków, ludzi kultury, nauki i sztuki.
Autorka wspomnień należy do osób niemalże całkowicie zapomnianych. Jej życie i działalność stanowi wyzwanie dla badaczy. Ogłoszone drukiem przez Bibliotekę Raczyńskich Moje pamiętniki Marii Ogińskiej po raz pierwszy dają możliwość poznania księżnej. Winny przyczynić się do prowadzenia międzynarodowych dociekań, zwłaszcza z naukowcami z Litwy. Rozważania powinny doprowadzić do powstania monografii poświęconej Marii Ogińskiej.

Dorota Gołębiewska, Polonica XVI wieku w zbiorach Biblioteki Raczyńskich. Katalog, Poznań 2019

Kolekcja starych druków w Bibliotece Raczyńskich liczy 18 tysięcy woluminów, z czego większość pochodzi z tzw. dawnego zasobu, którym to mianem przyjęto określać nabytki sprzed II wojny światowej. Polonica XVI w. stanowią niewielką część tego zbioru – 320 woluminów, na które przypada 450 druków, łącznie 390 pozycji katalogowych (niektóre tytuły występują w dwóch lub więcej egzemplarzach). Katalog poloników XVI wieku w zbiorach Biblioteki Raczyńskich zawiera opisy dzieł drukowanych w latach 1501-1600 na obszarze ówczesnej Rzeczypospolitej, a także za granicą, jeśli są polskiego autorstwa lub dotyczą Polski. Jest to pierwsza publikacja opisująca tę kolekcję, ponieważ wcześniejsze opracowania obejmowały całość zbiorów, z wyjątkiem pracy Antoniego Bederskiego: Druki poznańskie wieku XVI-XVIII znajdujące się w Bibljotece Raczyńskich (Poznań 1929). Wśród szesnastowiecznych poloników przeważają druki religijne, m. in.: liczne wydania biblii, w tym „Biblia Leopolity” (Kraków 1560-1561), pierwszy drukowany przekład całej Biblii na język polski, psałterze, księgi liturgiczne, kazania, katechizmy. Dosyć liczne są druki z dziedziny historii, zwłaszcza kroniki autorstwa m. in.: Marcina Bielskiego, Marcina Kromera czy Macieja Stryjkowskiego. Inne dziedziny nauki tj. medycyna, literatura piękna, prawo, filozofia, astronomia i matematyka reprezentowane są w mniejszym stopniu, choć nie brakuje wśród nich takich cymeliów jak Zwierciadło Mikołaja Reja (Kraków 1568) czy De republica emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) Andrzeja Frycza Modrzewskiego (Bazylea 1554). Katalog zawiera indeks drukarzy i proweniencji. Osoby zainteresowane publikacją prosimy o kontakt z Działem Zbiorów Specjalnych.

Marian Grześczak, Przedostatnie wiersze, Poznań-Żnin 2020

Cena 21 PLN

Przedostatnie wiersze to nowa książka poetycka Mariana Grześczaka (1934–2010), poety, powieściopisarza, dramaturga, krytyka literackiego i tłumacza, redaktora czasopism literackich „Poezja”, „Literatura” i „Twórczość”, założyciela poznańskiej grupy literackiej „Wierzbak” w 1956 roku. Zadebiutował w Poznaniu tomem wierszy Lumpenezje (1960), tu też ukończył studia polonistyczne.  Przedostatnie wiersze, drugi wydany pośmiertnie (po Wersetach jerozolimskich z 2012 roku) tom poetycki, zawiera liryki wcześniej niepublikowane, odnalezione w spuściźnie literackiej Mariana Grześczaka, która znajduje się w zbiorach Domu Literatury Biblioteki Raczyńskich. Tom ukazał się w serii wydawniczej „Poezja i proza poznańskich polonistów”, redagowanej na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Książka wydana została nakładem Biblioteki Raczyńskich i Wydawnictwa „Wulkan”. Edycję dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach programu „Literatura 2020”.
Zakupić ją można w Bibliotece Raczyńskich w oddziale Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza na Starym Rynku

Maria Niestrawska, Prezydent wart Poznania – Cyryl Ratajski (1875-1942). Katalog wystawy czasowej w Muzeum Literackim Henryka Sienkiewicza 17 XI 2018- 28 IX 2019, Poznań 2019

Katalog wystawy poświęconej Cyrylowi Ratajskiemu to opracowanie o charakterze popularno-naukowym, które ma za zadanie przywrócić pamięć o niedocenianym prezydencie Poznania. Ratajski nazywany jest ojcem miasta i najlepszym prezydentem w historii Poznania, jednak świadomość na temat jego dokonań jest znikoma. Katalog ma służyć popularyzowaniu postaci Cyryla Ratajskiego, przez ukazanie osiągnięć jego prezydentury, których ślady są nadal widoczne w mieście. Publikacja prezentuje Ratajskiego jako wizjonera, społecznika, i używając współczesnego określenia – managera, chcącego uczynić z Poznania miasto europejskiego formatu oraz wizję tę konsekwentnie realizującego.
Przywiodła mnie na to miejsce miłość miasta, w którym się wychowałem i z którym łączą mnie najtkliwsze wspomnienia z lat dziecinnych i młodzieńczych. (…) Od dawna marzyłem o tym, aby miastu przysłużyć się czemkolwiek. (…) Obejmując urząd prezydenta pragnę oddać życie moje miastu w zupełności. Nie mam innych ambicji ponad tę jedną, aby pozostawić dobrą u potomnych pamięć. Jedno wiem tylko: gdy pierwszy prezydent miasta był z konieczności jego żywicielem, drugi musi  być jego budowniczym. W powyższym fragmencie przemówienia inauguracyjnego Cyryl Ratajski zawarł program swej działalności, którego głównym punktem była rozbudowa miasta, a następnie uczynienie z niego ważnego ośrodka gospodarczego i kulturalno-naukowego.
Publikacja rozwija treści zaprezentowane na wystawie: rozwój przestrzenny i urbanistyczny Poznania, działalność Cyryla Ratajskiego na rzecz kultury, rozwój instytucji Międzynarodowych Targów Poznańskich, przygotowanie Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r., będącej najważniejszym wydarzeniem kulturalnym II Rzeczypospolitej oraz działalność prezydenta we wrześniu 1939 r. i ostatnie lata życia, kiedy pełnił funkcję pierwszego Delegata Rządu Rzeczypospolitej na Kraj. Nie jest zatem pełnym opracowaniem biografii Cyryla Ratajskiego, a przyczynkiem do niej.
Katalog zawiera obszerny, liczący 222 pozycje spis eksponatów prezentowanych na wystawie, pochodzących z ze zbiorów kilkunastu instytucji kultury oraz osób prywatnych. Zamieszczono w nim również blisko 40 anegdotycznych historii oraz kilkadziesiąt archiwalnych fotografii przedstawiających międzywojenny Poznań, co czyni publikację pewnego rodzaju przewodnikiem po dawnym Poznaniu.
Wystawa „Prezydent wart Poznania – Cyryl Ratajski (1875-1942)” oraz towarzyszący jej katalog została dwukrotnie nagrodzona w prestiżowym konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku w Wielkopolsce „IZABELLA”, organizowanym pod patronatem Marszałka Województwa Wielkopolskiego,  w 2018 r. otrzymując wyróżnienie, a w 2019 r. trzecią nagrodę za całokształt zaproponowanych działań promocyjnych i edukacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem katalogu wystawowego.

Katalog rękopisów Ośrodka Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego, t. 5: Spuścizna literacka Mariana Grześczaka, oprac. A. Przybyszewska, Poznań: Biblioteka Raczyńskich, 2018

Katalog zawiera opracowanie archiwaliów Mariana Grześczaka (1934–2010), poety, pisarza, dramaturga, tłumacza i publicysty, absolwenta poznańskiej polonistyki, założyciela grupy poetyckiej „Wierzbak”, prezesa Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 2012 roku, zgodnie z wolą autora, gromadzona przez całe życie dokumentacja pracy twórczej trafiła do Poznania, jego rodzinnego miasta. Na zasób składają się różnorodne pod względem formalnym materiały obejmujące lata 1946-2010. Zawartość archiwum odzwierciedla wszystkie obszary aktywności pisarskiej autora Wersetów jerozolimskich, będąc bazą źródłową do badań nad twórczą biografią poety. W materiałach pozostawionych przez Grześczaka szczególną wagę posiadają teksty literackie, zwłaszcza wiersze. Są wśród nich liczne utwory nie wydane, zarówno w formie brulionowej, dokumentującej proces twórczy, jak i czystopisy wierszy i gotowe do edycji książki, w tym powieść Czerwona huśtawka. Cennym zbiorem są materiały dotyczące pracy translatorskiej i krytycznoliterackiej, a także kilkanaście notatników, powstających na marginesie twórczości pisarskiej, stanowiącej doń ważny komentarz. Archiwum literackie dopełnia bogata korespondencja, na którą składa się około 1500 listów z ludźmi pióra, wydawcami, redaktorami, a także przyjaciółmi i rodziną.