Biblioteka Raczyńskich jest najstarszą z istniejących bibliotek publicznych w Polsce. Została ufundowana w 1829 r. przez Edwarda Raczyńskiego, który w statucie określił jej publiczny charakter: „Przeznaczeniem Biblioteki Raczyńskich jest aby w czytelni, która w tejże będzie urządzoną, każdy bez różnicy osób w dniach i godzinach oznaczonych miał prawo z niej korzystać”.
Front wzniesionego w centrum Poznania gmachu wzorowany był na wschodniej fasadzie paryskiego Luwru. Początkowo księgozbiór stanowiły zbiory rodzinne, następnie wzbogaciły go cenne rękopisy, stare druki i obiekty kartograficzne m.in. z kolekcji Juliana Ursyna Niemcewicza. Zaborcy pruscy dążyli do germanizacji instytucji, ale dzięki polskim zbiorom i polskiemu personelowi, biblioteka przez cały XIX w. była ostoją polskiej kultury. Korzystali z niej polscy uczeni, działacze społeczni, młodzież gimnazjalna, prawdopodobnie podczas pobytu w Poznaniu odwiedził ją także sam Adam Mickiewicz.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości zmieniło sytuację Biblioteki Raczyńskich. W 1924 r. miasto Poznań przejęło ją na swoje utrzymanie. Pierwszym dyrektorem książnicy w wolnej Polsce był Antoni Bederski, a od 1928 r. aż do wybuchu II wojny światowej – Andrzej Wojtkowski. W okresie międzywojennym księgozbiór, zgodnie z profilem publicznej biblioteki, powiększał się o książki z wszystkich dziedzin wiedzy, podręczniki szkolne i czasopisma. Pozyskano wówczas również cenne zbiory specjalne, spuścizny wielu wybitnych Wielkopolan oraz materiały organizacji polskich działających w okresie zaboru pruskiego.
Rozwój Biblioteki zahamował wybuch II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej biblioteka dostępna była wyłącznie dla Niemców. Ocalała jednak przed rozproszeniem i likwidacją dzięki staraniom jej komisarycznego kierownika – Józefa Raczyńskiego, pochodzącego z kurlandzkiej linii rodu. Niestety na początku 1945 r. podczas walk o Poznań Biblioteka została zniszczona. Budynek legł w gruzach, spłonęło ponad 90% księgozbioru. Ocalało jedynie około 17 tysięcy jednostek zbiorów specjalnych wywiezionych dwa lata wcześniej przez Józefa Raczyńskiego do podpoznańskiego majątku Obrzycko. Dzięki temu zachowana została ciągłość zbiorów bibliotecznych.
Po wojnie Biblioteka działała w budynku po dawnej szkole przy ul. Św. Marcin. Zgromadzono w nim ocalałe resztki księgozbiorów z terenu całego miasta, przystąpiono także do systematycznego uzupełniania nowych zbiorów oraz ich udostępniania w czytelniach ogólnej i czasopism. Od 1949 r. rozpoczęto tworzenie ogólnomiejskiej sieci filii bibliotecznych. Odbudowę zabytkowego gmachu przy placu Wolności zapoczątkowano w 1953 r. według projektu Janiny Czarneckiej, trzy lata później oddano go do użytku, udostępniając w nim m.in. zbiory specjalne. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej Biblioteka przechodziła liczne reorganizacje, a nazwę zmieniono na Miejską Bibliotekę Publiczną im. Edwarda Raczyńskiego. Dopiero w 1990 r. powrócono do nazwy historycznej, którą w statucie nadał książnicy jej fundator.
Pod koniec XX wieku rozpoczęła się publiczna dyskusja na temat rozbudowy Biblioteki Raczyńskich. Dzięki działalności Towarzystwa Przyjaciół Biblioteki i niezwykłemu poparciu mieszkańców Poznania w 2002 r. Rada Miasta zapewniła fundusze na rozbudowę. Konkurs na projekt nowego gmachu wygrała pracownia JEMS Architekci z Warszawy. Po przyznaniu dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w 2009 r. można było przystąpić do rozbudowy książnicy. Nowy gmach otwarto 29 czerwca 2013 r. Mieszczą się w nim czytelnie, wypożyczalnia, biblioteka dla dzieci, filia dla niewidomych i niedowidzących oraz zbiory specjalne.
W kwietniu 2022 r. otwarto dla czytelników zabytkowy budynek Biblioteki po modernizacji. Tym samym dobiega końca największa od kilku lat inwestycja Biblioteki Raczyńskich. Jej efektem jest przywrócenie gmachowi pierwotnej funkcji bibliotecznej, dostosowanie go do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, poszerzenie oferty oraz zwiększenie funkcjonalności biblioteki. Na pierwszym piętrze znajduje się Filia Sztuki, w jej zasobach znajduje się ok. 32 tys. książek i ok. 34 tys. zbiorów muzycznych.
Dziś Biblioteka Raczyńskich to zabytkowy gmach przy placu Wolności, sąsiadujący z nim nowy gmach, filie rozmieszczone we wszystkich dzielnicach miasta oraz muzea: Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza, Mieszkanie-Pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny, Pracownia-Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego i Ośrodek Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego. Od maja 2022 r. Biblioteka oferuje także wypożyczanie książek za pośrednictwem 11 książkomatów uzupełniających ofertę udostępniania zbiorów w rejonach pozbawionych filii bibliotecznych.
