dla wszystkich

plakat wystawy
05/07/2021 In dla wszystkich, wystawa

Podwodny okręt-widmo

lipiec-sierpień, Galeria Atanazego (wejście przez Bibliotekę dla dzieci)

Wśród wielu spuścizn, które Biblioteka Raczyńskich otrzymała po twórcach kultury związanych z naszym regionem, na szczególną uwagę zasługuje Kolekcja Jerzego Pertka. Ten poznański pisarz szczególnie ukochał i na temat swojej twórczości wybrał morze. Zagadnieniom morskim poświęcił ponad 60 swoich książek i 2 tysiące artykułów. Żył w latach 1920-1989, a więc w zeszłym roku minęła 100. rocznica jego urodzin. W czasach PRL łączny nakład jego książek liczył ponad 2 mln egzemplarzy. Jego najbardziej znane dzieło: Wielkie dni małej floty było wznawiane 12 razy.

Zasłynął także jako twórca nowego gatunku: monografii okrętu. Przykładem tego rodzaju dzieła jest książka Dzieje ORP Orzeł. Jej bohaterem jest legendarna polska jednostka – okręt podwodny, noszący imię na cześć polskiego godła. Historia ORP Orzeł to jedna z najbardziej barwnych opowieści z czasów II wojny światowej. Jego brawurowa ucieczka z portu w Tallinie i niewyjaśnione do dziś okoliczności zaginięcia sprawiają, że losy „Orła” frapują miłośników historii. Nie dziwi więc, że taki zapalony marynista jak Jerzy Pertek poświęcił losom tego okrętu osobne dzieło. Doczekało się ono trzech wydań za życia pisarza – w roku 1961, 1966, 1972.  Każde z nich zostało przez autora rozszerzone i spotkało się z życzliwym przyjęciem czytelników. Blisko 10 lat po śmierci pisarza, w 1998 roku, ukazało się wydanie IV, wzbogacone o Suplement pióra Mariusza Borowiaka.

Wystawa w Bibliotece Raczyńskich odkrywa kulisy warsztatu pisarza, ukazuje proces powstawania książki. Przystępując do pracy, Jerzy Pertek musiał zmierzyć się z licznymi trudnościami. W swoim dziele pisarz wyjaśnia: Przede wszystkim „Orzeł” był zbudowany za granicą i również z dala od ojczystego portu i wód przeżył swoje wojenne dzieje. Toteż niemal wszystkie, związane z tymi wydarzeniami, materiały dokumentacyjne siłą rzeczy pozostały poza krajem. Wraz z okrętem zginęła bez wieści i śladu cała jego załoga, a więc – poza kilku ocalałymi osobami z pierwotnej obsady, z którą 1 września „Orzeł” wyruszył z Oksywia – zginęli prawie wszyscy świadkowie tej epopei. Zagraniczne archiwa były dla Jerzego Pertka niedostępne. Najpierw z przyczyn politycznych, później – zdrowotnych. Nie mogąc sięgnąć do archiwów, Jerzy Pertek opierał się na osobistych relacjach i ludzkiej życzliwości. Łącznie korespondencja pisarza w sprawach związanych z „Orłem” liczy ponad 500 listów do ok. 150 adresatów.

Wśród prezentowanych na wystawie obiektów szczególnie przykuwają uwagę pamiątki związane z członkami załogi – list, który kapitan Grudziński wysłał przed wyjściem „Orła” w ostatni rejs, autentyczna banderka  (wstążka otokowa) z mundurowej czapki, oraz zdjęcia wykonane jeszcze w czasie pokoju. Wielu wzruszeń dostarczyć może lektura pism, które rodziny poległych marynarzy udostępniły pisarzowi. Niekiedy musiało upłynąć parę lat od zakończenia wojny, nim do rodziców zmarłego dotarło oficjalne powiadomienie, że to właśnie na pokładzie „Orła” ich syn oddał ostatnie tchnienie.

0
zdjęcie kolorowych książek z Archiwum
11/05/2021 In dla wszystkich, poznajemy Bibliotekę, promocja książki

Archiwum Dziecięce w Bibliotece Raczyńskich

Archiwum Dziecięce to bez wątpienia jeden z najbarwniejszych księgozbiór Biblioteki Raczyńskich. Obecnie składa się z prawie 40 tysięcy książek literatury dziecięcej oraz  ponad 100 tytułów czasopism. Wśród nich znajduje się unikat na skalę kraju –  Przygody Alinki z krainy Cudów z 1910 r., czyli pierwsze polskie wydanie słynnej Alicji w krainie Czarów Lewisa Carolla.

Archiwum Dziecięce powstało w 1963 r. i od tego momentu nieustannie gromadzi książki oraz czasopisma dla dzieci. Paradoksalnie z księgozbioru mogą korzystać…jedynie dorośli i starsza młodzież. Jest to księgozbiór prezencyjny, dostępny na miejscu w Czytelni Ogólnej w gmachu głównym Biblioteki Raczyńskich. Sięgają po niego przede wszystkim badacze literatury, studenci, uczniowie szkół średnich, nauczyciele i dziennikarze. Jakie skarby ukrywa?

Alinka w krainie książek

Najstarsze książki z Archiwum Dziecięcego pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Książeczka dla moich dzieci dana im na pamiątkę z 1829 czy Świat dziecięcy czyli Zbiór nauczek powiastek i wierszyków Nowosielskiego z 1842 r. to książki napisane w stylu epoki: naznaczone dydaktyzmem, które wychowują w duchu patriotycznym i religijnym. W kolekcji książek przedwojennych znajdują się dawne elementarze, powieści historyczne, moralistyczne powiastki oraz pierwsze polskie wydania dzisiejszej klasyki literatury dla dzieci. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje pierwsze polskie tłumaczenie arcydzieła Lewisa Carolla. Przygody Alinki w krainie cudów Ludwika Karolla w tłumaczeniu Adeli S. z 1911 r. przez lata uważane były za zaginione. W 2001roku odnalazła  w księgozbiorze Biblioteki Raczyńskich je dr hab. prof. UAM Ewa Rajewska, wówczas studentka filologii polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

– Jako seminarzystka prof. Edwarda Balcerzana i studentka specjalności wydawniczej wiedziałam, jak ważna jest skrupulatna kwerenda – opowiada dr hab. Ewa Rajewska. –  Wiosną 2001 roku zbierałam materiały do mojej pracy magisterskiej o Alice’s Adventures in Wonderland Lewisa Carrolla i jej polskich przekładach. Szukałam ich we wszystkich bibliotekach, które były mi wtedy dostępne, nie tylko poznańskich. Wpis o Alince znalazłam w katalogu kartkowym, a samą książkę w filii na Fabianowie.

 Przygody Alinki w krainie cudów przechowywane w Archiwum Dziecięcym Biblioteki Raczyńskich to do dziś dnia jedyny biblioteczny egzemplarz, o którym wiadomo.

Mistrzowie pędzla

Ilustracja jest równie ważnym co tekst, elementem książki dziecięcej. Z tego powodu w Archiwum Dziecięcym gromadzonych jest wiele wydań tego samego tytułu, które różnią się od siebie szatą graficzną: ilustracjami, okładką, układem typograficznym. Przeglądając kolejne edycje wielokrotnie wznawianych tytułów np. Ani z Zielonego Wzgórza, Tajemniczego ogrodu, czy Alicji w krainie czarów można prześledzić zmieniające się tendencje w sztuce ilustrowania książek.

Prace najwybitniejszych przedstawicieli tzw. polskiej szkoły ilustracji wzbudzają zachwyt kolejnych pokoleń czytelników. Delikatna kreska Jana Marcina Szancera kreuje subtelny, czarodziejski świat rycerzy, dam dworu i magicznych istot. Z szerokich plam farby Józefa Wilkonia wyłania się niezwykły świat przyrody, miękkość futerka kotów Janusza Grabińskiego można niemal poczuć pod palcami, a z szalonych prac Bohdana Butenki tryska młodzieńcza brawura i energia. Mirosław Pokora, Teresa Wilbik, Andrzej Strumiłło, Zbigniew Rychlicki, Olga Siemaszko, Elżbieta Murawska, a także współcześnie tworzący: Aleksandra i Daniel Mizielińscy, Emilia Dziubak, Małgorzata Gurowska, Paweł Pawlak, Joanna Rusinek – to tylko niektórzy artyści, których twórczość można zobaczyć dzięki Archiwum Dziecięcemu.

ilustracje Janusza Strumiłły
W 1971 r. szorstkie, surowe ilustracje Andrzeja Strumiłły do zbioru baśni skandynawskich Narzeczony z morza zdobyły Grand Prix na Światowym Biennale Ilustracji w Bratysławie.

Ruchome obrazki

Wzrok nie jest jednak jedynym zmysłem, na który oddziałują książki dla dzieci. W zbiorach Archiwum Dziecięcego przechowywane są książki, które grają, wydają odgłosy zwierząt i maszyn, a nawet… pachną czekoladą. Strony książek dotykowych wzbogacone są różnorodnymi fakturami: elementy szorstkie sąsiadują z miękkimi, a wypukle z wklęsłymi. Tzw. książki zabawki to bardzo różnorodny typ wydawnictw, które prócz tego, że służą do czytania, zachęcają dzieci do interakcji. Tutaj okienko do otworzenia, tu element do przesunięcia, w innym miejscu otwór przez który zagląda postać z sąsiedniej strony, a do którego można włożyć palec. Najbardziej spektakularne są książki rozkładanki (pop-up books). Po ich otwarciu oczom czytelnika okazuje się papierowa, przestrzenna ilustracja, niekiedy z ruchomymi elementami. Jednym z najsłynniejszych twórców rozkładanek jest pochodzący z Czech Vojtěch Kubašta, artysta znany również z papierowych modeli bożonarodzeniowych szopek. W Archiwum Dziecięcym możemy zobaczyć m.in. jego Królewnę Śnieżkę (1961), Trzy świnki (1976), Wesołego traktora (1976), czy Złotowłosą i trzy niedźwiedzie (1980).

ruchome elementy w książce o Królewnie Śnieżce

Potężne mury Pałacu Kultury

Przeglądając kolejne woluminy, przechowywane w Archiwum Dziecięcym można zobaczyć jak z biegiem lat zmieniała się literatura dla dzieci. Te same opowieści, np. klasyczne baśnie o Czerwonym Kapturku lub Śpiącej Królewnie będą brzmiały inaczej dziś, a inaczej sto lat temu. Książki pokazują, w jaki sposób na przestrzeni dekad zmieniało się postrzeganie dzieci i rodzicielstwa.

Literatura dziecięca nie istnieje w próżni . Na to jakie treści są przekazywane i w jaki sposób ma wpływ moment historyczny: kultura, społeczeństwo, a nawet polityka. Przykładowo w okresie międzywojennym wydawcy proponowali młodym czytelnikom powieści o walce o niepodległość Rzeczpospolitej, Józefie Piłsudskich, Legionach Polskich i wojnie bolszewickiej. Jedną z najpopularniejszych książek dla dzieci II Rzeczpospolitej był Bohaterski miś. Jego autorka Bronisława Ostrowska opisywała w nim wydarzenia I wojny światowej, widziane oczami pluszowej zabawki. Po wojnie książki niepodległościowe zniknęły z księgarni i bibliotek, a na ich miejsce weszły utwory z ducha socrealistyczne. Na łamach czasopisma „Płomyczek” regularnie pojawiały się wierszyki o budowie Pałacu Kultury, traktorach i Planie Sześcioletnim. Różne wątki polityczne choć już nie tak wyraźne, są także w późniejszej, skądinąd często bardzo dobrej twórczości dla dzieci i młodzieży. Pan Samochodzik był członkiem ORMO, a Tytus, Romek i Atomek z komiksów Papcia Chmiela w jednym z pierwszych zeszytów brali udział w przysposobieniu obronnym w jednostce Wojska Ludowego.

O dzieciach i o nas

Współczesna twórczość dla dzieci i młodzieży porusza aktualne problemy społeczne Polski i świata. W książce Ewy Nowak Kot, który zgubił dom, tytułowy zwierzak trafia z irakijskimi uchodźcami na wyspę Lesbos. Ola Woldańska-Płocińska na stronach Śmieciogrodu podejmuje problem nadprodukcji odpadów i tłumaczy jak wcielać w życie idee zero waste. Pandemiczna codzienność wkroczyła do życia Jadzi Pętelki, bohaterki serii dla przedszkolaków Basi Supeł i Agaty Łukszy (Jadzia Pętelka zostaje w domu) oraz Basi z serii Zofii Staneckiej i Marianny Oklejak (Basia. Misiek, Zdzisiek i głupi wirus).

Literatura dziecięca w równym stopniu co o dzieciach mówi o dorosłych. Czym żyjemy? Jakie wartości chcemy przekazywać dzieciom? W jaki sposób rozumiemy rzeczywistość i nas samych? To tylko jeden z powodów dla których jest ona tak wdzięcznym i ciekawym materiałem badań.

0
Portret Raczyńskich Jana Gładysza
01/06/2021 In Bez kategorii, dla wszystkich

Dzieciństwo Edwarda i Atanazego

Edward był tym grzeczniejszym, który zawsze wszystko umiał, dzięki czemu zdobył przychylność ojca. Młodszy Atanazy zamiast kuć łacińskie słówka wolał spać i – niesłusznie – miał opinię mało uzdolnionego. Jak wyglądało dzieciństwo braci Raczyńskich? Tego można dowiedzieć się z pamiętników „Atanazia”.

Ulubiona zabawa braci? Mimo upływu lat, pewne rzeczy się nie zmieniają. Rodzice kilkulatków nie będą zaskoczeni wyznaniem Atanazego:  „Brat i ja najszczęśliwsi byliśmy, kiedy w niedziele przystępowaliśmy do rozbiórki zabawek. Furmanka, okręcik, wiatrak rozlatywały się w mgnieniu oka. Pretekstem była chęć zrobienia z nich czegoś innego, ale po zepsuciu ich rozłączone lub połamane części leżały porozrzucane na podłodze. Dzieło naprawy było odkładane na kolejną niedzielę i kończyło się zawsze nowymi zniszczeniami”. Dzieciństwo Raczyńskich nie należało jednak do łatwych. Filip był surowym rodzicem i oryginałem. Jak wyglądała codzienność braci Raczyńskich? Dlaczego Atanazy rumienił się na widok osła? Jak to się stało, że brak apetytu ośmioletniego Edwarda prawdopodobnie… uratował rodzinę przed aresztowaniem? W Dniu Dziecka zapraszamy do lektury tekstu o dzieciństwie fundatora Biblioteki Raczyńskich i jego brata.

0
grafika konferencji Biblioteka 5.0
24/06/2021 In aktualności, dla wszystkich

Book Targ podsumowanie

W dniach 6-12 maja odbyła się III edycja Wirtualnych Targów Książki BookTarg – największego, bezpłatnego wydarzenia online dla fanów książek. W programie nie zabrakło części branżowej, skierowanej do wszystkich osób zainteresowanych branżą czytelniczą. BookTarg Branżowy odbył się pod hasłem „Sukcesy pomimo przeciwności, czyli skuteczne rozwiązania na trudne czasy”.

W ramach wydarzenia miały miejsce prelekcje, prezentacje, dyskusje i warsztaty, w tym część poświęcona bibliotekom pod nazwą Konferencja Biblioteka 5.0, która była nowością III edycji BookTargu Branżowego. Doświadczeniami podzielili się polscy i zagraniczni wydawcy, księgarze i bibliotekarze. Eksperci od technologii i marketingu zaprezentowali sprawdzone rozwiązania.

W ciągu trzech dni uczestnicy BookTargu Branżowego wzięli udział w 17 wydarzeniach online. Webinary, prelekcje, dyskusje poprowadziło w sumie 44 prelegentów z Polski, Niemiec i Norwegii. We wszystkich spotkaniach ogółem wzięło udział 5260 widzów.

Dużą liczbę uczestników zgromadziła prelekcja „Nowe sposoby dotarcia do czytelników” w ramach konferencji Biblioteka 5.0, dyskusja „Ustawa o ochronie rynku książki panaceum na bolączki branży wydawniczej?” zorganizowana przez Polską Izbę Książkioraz spotkanie Instytutu Książki zatytułowane „Kult czytelnictwa” – naiwne marzenia czy strategia rozwoju?”.

Podczas BookTargu Branżowego swoje wystąpienia mieli także goście z zagranicy. Ralf Winkler opowiadał o wykorzystaniu sztucznej inteligencji w branży wydawniczej w Niemczech, a Espen Røsbak podzielił się norweskimi doświadczeniami w zakresie działalności bibliotek w sieci w okresie pandemii.

Na BookTargu Branżowym swoją premierę miała aplikacja BookScout.ai stworzona przez firmę Literacka Technologie. BookScout.aipowstał z myślą o wyzwaniach branży wydawniczej. Wykorzystuje algorytmy sztucznej inteligencji w analizie treści książek i dużych zbiorów danych, w celu dopasowania propozycji wydawniczej do profilu wydawcy i szacowania potencjału rynkowego publikacji.

Organizatorami BookTargu Branżowego byli: Legimi, Allegro, Lubimy Czytać, Polska Izba Książki, Literacka Technologie oraz Biblioteka Raczyńskich.

Konferencja Biblioteka 5.0 odbyła się w ramach projektu „Sztuczna inteligencja w służbie książki” współfinansowanego w ramach programu „Kultura” z Mechanizmu Finansowego EOG 2014-2021. Liderem projektu jest Biblioteka Raczyńskich, partnerzy to Literacka Technologie, Miasto Poznań, NORLA (Norwegian Literature Abroad), Instytut Książki.

OBEJRZYJ NAGRANIA Z POSZCZEGÓLNYCH WYDARZEŃ

Nowe sposoby docierania do czytelnika 

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Natalia Gromow – dyrektorka Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdyni; Anna Gruszecka –  dyrektorka Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu; Andrzej Ociepa – dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu.

Smart publishing – jak dane i sztuczna inteligencja mogą pomóc w kształtowaniu branży wydawniczej jutra 

Link do nagrania > KLIK

Prowadzenie: Ralf Winkler –  dyrektor zarządzający firmy QualiFiction, twórcy oprogramowania do analizy tekstów i oceny sukcesów książkowych na rynku niemieckim.


Ustawa o ochronie rynku książki panaceum na bolączki branży wydawniczej?
Organizator: Polska Izba Książki

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Sonia Draga – prezeska Polskiej Izby Książki i wydawnictwa Sonia Draga; Maciej Makowski – Prezes Prószyński Media Sp. z o.o.; Włodek Albin – członek Rady Polskiej Izby Książki, prezes wydawnictwa Wolters Kluwer Polska; Marek Dobrowolski – Dyrektor handlowy wydawnictwa Nasza Księgarnia.
Prowadzenie: Ewa Tenderenda-Ożóg / Biblioteka Analiz, Rynek-ksiazki.pl

Rola bibliotek w kształtowaniu biblioróżnorodności – znaczenie promocji dobrej literatury niszowych wydawnictw
Organizator: Polska Izba Książki

Link do nagrania > KLIK

Paneliści:
Anna Gruszecka – dyrektor Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu; dr Ewelina Rąbkowska –  kierownik Muzeum Książki Dziecięcej, działu specjalnego oraz czytelni naukowej Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego; Janina Rogalska-Koźbiel (wydawnictwo JanKa); Fabian Cieślik (wydawnictwo Marpress).
Prowadzenie: Grzegorz Majerowicz / wiceprezes Polskiej Izby Książki  

Wszystko, co musisz wiedzieć o biznesie w sieci

Link do nagrania > KLIK

Prowadzenie:
Marcin Pieleszek, „Biblia e-biznesu 3.0”

Biblioteczne Eldorado – nowoczesne rozwiązania systemowe kluczem do stworzenia idealnego katalogu książek

Link do nagrania > KLIK 

Paneliści: dr Krzysztof Sopyła – CIO, Kierownik Prac Badawczo-Rozwojowych w Literacka Technologie; Dominik Łuszczyński – Brand Manager w Literacka Technologie

Jak mierzyć, by się dowiedzieć? O statystykach kluczowych dla rynku książki

Link do nagrania > KLIK

Prowadzenie: Janina Bąk – ekspert od statystyki, nauczycielka akademicka, blogerka, autorka książek, szerzej znana jako Janina Daily./janinadaily.com/, umie opowiadać o liczeniu tak pasjonująco jak nikt inny

Prezentacja laureatów konkursu Mistrz Promocji Czytelnictwa

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Dorota Drobnik-Stefańska – Biblioteka Miejska w Inowrocławiu; Iwona Pietrzak-Płachta – Biblioteka Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Pliszczynie; Anna Gruszecka – Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu oraz dr Barbara Budyńska – p.o. Przewodniczącej Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – organizatora konkursu.

Nowoczesne biblioteki w Norwegii – specyfika pracy z treściami cyfrowymi i wydarzeniami podczas pandemii

Link do nagrania > KLIK

Prowadzenie: Espen Røsbak – menadżer programowy Biblioteki w Stavanger, Norwegia

100-lecie wydawnictwa Nasza Księgarnia

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Agnieszka Tokarczyk – Prezes Zarządu Wydawnictwa Nasza Księgarnia, Marek Dobrowolski – dyrektor handlowy oraz Jan Ławicki – dyrektor działu promocji Wydawnictwa Nasza Księgarnia. Prowadzenie: Izabela Sadowska / Prezeska lubimyczytać.pl

Skuteczne hashtagi branżowe – jak i dlaczego dobierać?

Link do nagrania > KLIK

Prowadzenie:
Anna Ledwoń-Blacha – Co-founder & Creative Director w agencji More Bananas, organizator CRASH Mondays. Autorka w takich magazynach jak Event Management Polska, Social Media Manager, NowyMarketing, Marketer+, Nowa Sprzedaż czy Social Press. Szkoleniowiec – głównie w zakresie mediów społecznościowych i customer experience.

Książkomaty zamiast filii?

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Paweł Braun – Biblioteka Miejska w Łodzi; Anna Gruszecka – Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu; Krzysztof Nowicki – Arfido.

Pomóż swojemu nosowi wyczuć dobrą książkę, czyli jak część pracy wydawcy zrzucić na barki nowoczesnych technologii – webinar branżowy BookScout.ai

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: dr Elżbieta Sobczak – UKSW; Małgorzata Sieniewicz – Literacka Technologie.

Pieniądze to nie wszystko, czyli jak sfinansować działalność biblioteki

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Halina Bernat – Biblioteka Miejska w Łodzi; Magdalena Konczarek – Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kutnie.
Prowadzenie: Jakub Frołow / Legimi.

„Kult czytelnictwa” – naiwne marzenia czy strategia rozwoju?

/organizator: Instytut Książki/

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Agnieszka Borkiewicz – dyrektorka Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w Jarocinie; Agnieszka Karp-Szymańska – Prezes fundacji CzasDzieci.pl; Marek Zając – Dyrektor stacji telewizyjnej Polsat Rodzina. Przewodniczący Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau; Dariusz Jaworski – Dd 2016 roku dyrektor Instytutu Książki.

„W sieci o książkach”. Jak czytamy w czasach pandemii?

Link do nagrania > KLIK

Paneliści: Sonia Draga – prezeska Polskiej Izby Książki oraz Wydawnictwa Sonia Draga; Izabela Sadowska – prezes lubimyczytać.pl; dr Paweł Kuczyński – socjolog, wykładowca Collegium Civitas w Warszawie.

Prawo i okolice – interaktywna sesja Q&A z Tomaszem Palakiem

Link do nagrania > KLIK

0
Atlas Janssoniusa 1647-1657
27/05/2021 In Bez kategorii, dla wszystkich, poznajemy Bibliotekę

OSOBLIWOŚCI BIBLIOTEKI RACZYŃSKICH, CZYLI KRÓTKI PRZEWODNIK PO ZBIORACH SPECJALNYCH

Co bibliotekarze nazywają „zbiorami specjalnymi”? Najprostsza odpowiedź brzmi: wszystko, co nie jest współczesną książką drukowaną ani jej cyfrowym odpowiednikiem. Najcenniejsze są materiały unikalne, a zatem rękopisy – z natury swojej niepowtarzalne – oraz starodruki. Uwaga! Nie każda „stara” książka jest starodrukiem! Z punktu widzenia pojedynczej osoby stare może wydać się wszystko, co poprzedza ją o jedno pokolenie lub choćby o dekadę – np. film z czasów młodości rodziców czy piosenka sprzed kilku sezonów. Z perspektywy dziejów książki stare są tylko te, które w procesie wydawniczym zaznały jeszcze udziału rąk rzemieślnika, a więc powstałe od wynalezienia druku do końca XVIII w. Ale nie tylko obiekty zabytkowe mają dla bibliotekarza walor „specjalności”. Za takie uzna on także materiały bogate pod względem graficznym – zbiory map, fotografii, ekslibrisów, unikalne druki bibliofilskie. Jednak nie można się zatrzymać jedynie na wizualnej atrakcyjności. Otaczającą nas szarą rzeczywistość współtworzą liczne ulotne druki – prospekty, bilety tramwajowe, rozkłady jazdy, kupony loterii, ankiety, legitymacje. Zbierane w bibliotece jako tzw. dokumenty życia społecznego, w przyszłości staną się źródłem dla badaczy, gdy stracą już swoją wartość użytkową.

Superekslibris Michała Kazimierza Raczyńskiego

            Zaczątek bibliotece dały zbiory rodzinne Raczyńskich, poszerzone przez Edwarda Raczyńskiego drogą licznych zakupów, pozyskiwane także z wielkopolskich klasztorów, które decyzją władz pruskich uległy kasacie. Konstancja Raczyńska, żona Edwarda, przekazała Bibliotece zakupione przez nią od Juliana Ursyna Niemcewicza listy królów polskich do rodziny Radziwiłłów, diariusze sejmowe z XVI-XVIII w., autografy pisarzy polskich, starodruki i atlasy z okresu od XV do XVIII w.

UNIKATOWE STARODRUKI

Wśród starodruków Biblioteki Raczyńskich najcenniejszy zespół stanowią inkunabuły, czyli druki do 1500 r. Przeważają wśród nich druki obce. Warto tutaj wymienić św. Hieronima Epistolae (1470) czy Bernardusa de Breidenbach Peregrinatio in Terram Sanctam (1486). Wysoką wartość przedstawiają także XVI-wieczne polonika, reprezentujące wszystkie ważniejsze oficyny drukarskie. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje pierwsze wydanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (1543).  Unikatowym obiektem w naszych zbiorach jest niewątpliwie tzw. kancjonał husycki (Piesne chval Bożskych…), wydany w 1541 r. w Pradze przez Jana Roha, którego cały nakład został zniszczony w okresie kontrreformacji. Biblioteka Raczyńskich przechowuje jedyny zachowany egzemplarz tego wydania.

Kancjonał husycki, Praga 1541

SKARBY RĘKOPIŚMIENNE

W XIX w. księgozbiór powiększał się przede wszystkim przez wpływający do Biblioteki egzemplarz obowiązkowy druków wydawanych w Wielkim Księstwie Poznańskim. Natomiast kolekcja rękopisów znacznie wzbogaciła się w latach 1924–1939. Zakupiono wówczas duże zespoły i spuścizny wielu wybitnych Wielkopolan. W tym czasie wpłynęły też papiery organizacji polskich działających na terenie Biblioteki w okresie zaborów (np. akta Towarzystwa „Warta”). Po II wojnie światowej kontynuowano gromadzenie rękopisów drogą zakupu, darów i wymiany. Nabywano przede wszystkim materiały regionalne, historyczne i literackie. Do najcenniejszych nabytków powojennych należą bogato iluminowane Godzinki francuskie (Livre d’heures) z XIV/XV w., poemat C.K. Norwida Do Augusta Cieszkowskiego poema przypisując, archiwum Młodzieżowego Ruchu Miłośników Muzyki „Pro Sinfonika”.

Wyodrębnioną spośród rękopisów grupę stanowią teatralia. Składają się na nie zbiory teatrów poznańskich: Polskiego i Nowego. Księgozbiór Teatru Polskiego został przekazany Bibliotece Raczyńskich w 1973 r. Na kolekcję tę składają się rękopisy, maszynopisy, druki oraz materiały powielone sztuk teatralnych, głównie XIX- i XX-wiecznych, a także muzykalia z XIX i XX w., ponadto afisze, programy, projekty scenograficzne i fotografie. W zasobie znalazł się m.in. rękopis Gabrieli Zapolskiej, zawierający fragmenty dramatu Antek Nędza (1896) oraz autografy Heleny Modrzejewskiej,  a wśród nich nowelka jej autorstwa. W 1984 r. wpłynęły do Biblioteki materiały z poznańskiego Teatru Nowego, a w latach 2009–2010 część spuścizny Conrada Drzewieckiego, wybitnego tancerza i choreografa.

CIEKAWOŚĆ ŚWIATA UTRWALONA W MAPACH I ATLASACH

Niewątpliwą ozdobą Zbiorów Specjalnych Biblioteki Raczyńskich są zabytkowe atlasy, ocalałe z przedwojennego zasobu. Wśród nich wymienić Novus atlas absolutissimus:jeden z jego tomów, obok ogólnych i szczegółowych map Polski zawiera pierwszą drukowaną mapę województwa poznańskiego. Na uwagę zasługuje także Carte de la Pologne Giovanni Antonio Rizzi-Zannoniego (Paryż 1772), atlas pochodzący ze zbiorów króla Stanisława Augusta. Obecnie Biblioteka stara się w możliwie pełnym zakresie gromadzić kartografię regionalną (również mapy topograficzne z XIX w.) oraz najnowszą polską produkcję kartograficzną, nie tylko dla celów naukowych, ale również dla zaspokojenia potrzeb czytelnictwa oświatowego.

POZNAŃ UTRWALONY W FOTOGRAFII

Do 1973 r. Biblioteka gromadziła w niewielkim zakresie fotografie z dawnych lat, obrazujące historię miasta Poznania i regionu. Z tych najstarszych na uwagę zasługują album E. Mirskiej Powódź w Poznaniu (1889 r.) oraz XIX-wieczny album zdjęć portretowych rodzin Czartoryskich, Zamoyskich i Działyńskich. Rozwijany współcześnie zbiór fotografii dotyczy działalności Biblioteki Raczyńskich: widoki gmachów, filii bibliotecznych, wnętrz, a także dokumentacja uroczystości, wystaw, imprez okolicznościowych. W sposób fragmentaryczny fotografie prezentują także działalność poznańskich teatrów, muzeów i innych instytucji kultury. Bardziej rozbudowany jest natomiast dział portretów – ludzi kultury i nauki, przede wszystkim z terenu Poznania i Wielkopolski. W 2005 r. zbiory fotografii Biblioteki wzbogaciły się o niezwykłą kolekcję „Poznań na przełomie XX i XXI wieku w fotografii Tadeusza Bonieckiego”. Jej twórca, archiwista i bibliofil, obserwując przeobrażenia nieustannie dokonujące się w Poznaniu, postanowił systematycznie utrwalać je w fotografii. W efekcie powstał zbiór zdjęć dokumentujących życie społeczne, kulturalne i sportowe Poznania. Najnowszą pozyskaną przez Bibliotekę kolekcją fotografii jest zbiór „Działalność klubu studenckiego Od Nowa w Poznaniu”, autorstwa Jerzego Nowakowskiego, utrwalający szereg wydarzeń i galerię postaci, bywalców ważnego w latach 60. ubiegłego wieku ośrodka kulturalnego.

Portrety i widoki o tematyce regionalnej można znaleźć także w kolekcji grafiki. W skład zbioru  wchodzą m. in. XIX i XX-wieczne pocztówki i widoki Poznania i miast wielkopolskich.  

HISTORIA ZAPISANA NA TAŚMACH VIDEO

Ciekawym źródłem informacji na temat kultury w Poznaniu jest przechowywana w Bibliotece Raczyńskich Videoteka. Jest to zbiór kaset video, nagrywanych na zlecenie Biblioteki we współpracy z Poznańskim Ośrodkiem Telewizyjnym i ze Studiem Video „Vimax”. Zbiór ten rejestruje wybrane wydarzenia artystyczne w Poznaniu oraz sylwetki ludzi kultury i nauki, związanych z Poznaniem.  Wśród zarejestrowanych sylwetek ze środowiska literackiego wymienić można m.in. Stanisława Barańczaka, Przemysława Bystrzyckiego, Nikosa Chadzinikolau, Jerzego Korczaka, Egona Naganowskiego. Środowisko teatralne reprezentują: Izabella Cywińska, Sława Kwaśniewska, Wiesław Komasa, Conrad Drzewiecki, Roman Kordziński, Leokadia Serafinowicz. Świat muzyki to m.in. Mieczysław Dondajewski, Florian Dąbrowski, Jerzy Golfert, Stefan Stuligrosz, Stanisław Wisłocki. W skład zbioru wchodzą również nagrania znanych artystów plastyków – Jana Berdyszaka, Izabelli Gustowskiej, Tadeusza Kalinowskiego, Stanisława Teysseyre, Andrzeja Okińczyca, Barbary Houwalt oraz profesorów uczelni poznańskich – Janusza Pajewskiego, Jerzego Topolskiego, Lecha Trzeciakowskiego, Wacława Wilczyńskiego. Oprócz tego zarejestrowane są również niektóre przedstawienia teatralne, koncerty, wystawy oraz prezentacje galerii.

Spuścizna Conrada Drzewieckiego

BOGACTWO EKSLIBRISÓW

Nabytek powojenny Biblioteki Raczyńskich stanowi zbiór ekslibrisów. W jego skład wchodzi 5 dużych kolekcji: Ignacego Kozłowskiego, Józefa Sikorskiego, Franciszka Zygarłowskiego, Romualda Erzepkiego i Klemensa Raczaka. Ekslibrisy Ignacego Kozłowskiego wpłynęły w 1958 r. i zapoczątkowały istnienie obecnego zbioru. Kozłowski, poznański introligator, zebrał 973 ekslibrisy z XIX i 1 połowy XX w. – prawie wyłącznie polonika. Dwa lata później wpłynęła następna (licząca 426 obiektów) kolekcja ekslibrisów – antykwariusza Józefa Sikorskiego. W latach osiemdziesiątych zakupiono cenną kolekcję Franciszka Zygarłowskiego, przedwojennego właściciela Kolektury Loterii Państwowej i magazynu wyrobów tytoniowych w Poznaniu (liczącą 1884 jednostki) oraz duży zespół ekslibrisów Romualda Erzepkiego, uważany dotąd  za zniszczony w czasie II wojny światowej. W styczniu 1995 r. wpłynął największy zespół, przekraczający swą objętością dotychczasowe zbiory ekslibrisów Biblioteki. Jest to przekazana w darze kolekcja znanego poznańskiego twórcy ekslibrisów i kolekcjonera Klemensa Raczaka, na którą składają się 673 ekslibrisy jego autorstwa oraz ponad 25000 uzbieranych (w tym autorów takich jak Franciszek Burkiewicz, Maria Dolna, Antoni Gołębniak, Andrzej Jeziorkowski, Zbigniew Kaja, Andrzej Kandziora, Czesław Kelma, Stanisław Mrowiński, Jan Olejniczak, Marian Romana i Jerzy Rybarczyk). Spośród własnoręcznie wykonanych przez K. Raczaka wymienić można ekslibrisy Arkadego Fiedlera, Adama Hanuszkiewicza, Jana Pawła II, Czesława Miłosza, Ireny Siewińskiej i Lecha Wałęsy. Dużą część tej kolekcji stanowią ekslibrisy zagranicznych grafików, przede wszystkim z Węgier, Estonii, Litwy, Łotwy, Rosji, Ukrainy i Niemiec. Zbiór K. Raczaka uzupełniają drobne grafiki, księgozbiór ekslibrisologiczny (książki, katalogi, teki ekslibrisów, rzadkie druki bibliofilskie, wydane w niskim nakładzie) oraz jego korespondencja i warsztat pracy.

0
Fotografia Różańskiego ze zbiorów Biblioteki Raczyńskich
26/05/2021 In aktualności, dla wszystkich

GÓRCZYN, OSTROBRAMSKA, MAŁA OJCZYZNA WINCENTEGO RÓŻAŃSKIEGO

Wincenty „Witek” Różański, zwany „poetą z Ostrobramskiej”, urodzony w Mosinie w 1938 roku, młodzieńcze i dojrzałe lata związał z Poznaniem, wpisując się na stałe w pejzaż Górczyna. Tu właśnie, na ulicy Ostrobramskiej, w mieszkaniu zlokalizowanym w szeregowej zabudowie blokowej, z widokiem na park i tereny nieistniejącego cmentarza, spędził najbardziej twórczy okres swego życia. Zanim jednak to nastąpiło, Wincenty Różański pobierał nauki w Technikum Księgarsko-Poligraficznym i na poznańskiej polonistyce. Ze zdiagnozowaną w trakcie służby wojskowej schizofrenią zmagał się przez wiele lat, a związane z chorobą lęki egzystencjalne mocno zaważyły na jego twórczości. Podejmował różnego rodzaju prace zarobkowe (między innymi w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu), do momentu otrzymania w 1964 roku renty inwalidzkiej. W tych trudnych okolicznościach życiowych powstawała jego poezja, która – jak wielokrotnie przyznawał – stanowiła dla niego azyl.

Był aktywnym uczestnikiem poznańskiego życia literackiego, zyskał także rozgłos w skali kraju. Stało się to za sprawą Edwarda Stachury, najbliższego przyjaciela, poznanego w Poznaniu w 1959 roku, który utrwalił Różańskiego w swej powieści Cała jaskrawość oraz poemacie Po ogrodzie niech hula szarańcza, stał się też promotorem twórczości Różańskiego, zabiegał o publikację jego wierszy w prasie ogólnopolskiej, doprowadził do wydania dwu najwcześniejszych tomów poezji. Różański został  na długie lata usytuowany w kręgu poetów-satelitów Stachury. Zachowało się kilkadziesiąt jego wierszy poświęconych autorowi Siekierezady, na przykład seria liryków pisanych regularnie w rocznicę tragicznej śmierci Stachury. Zawarta we wczesnej młodości znajomość okazała się siłą napędową dla twórczości młodego poety. Debiut prasowy Różańskiego przypada na 1963 rok. Pięć lat później wydany został jego cykl poetycki O nauce nawigacji pomiędzy kamieniami, utwory liryczne Różańskiego znalazły się także w almanachu Akcenty, obok wierszy Stanisława Barańczaka i Ryszarda Krynickiego. W 1970 roku Różański opublikował swój pierwszy tomik Dziecko idące jak włócznia śpiewało, natomiast w 1976 roku ukazała się druga książka poetycka Przed czerwonymi słońca drzwiami, którą zredagował Edward Stachura. Związany najpierw z grupą poetycką „Wiatraki”, następnie z „Wirami”, działającymi przy Korespondencyjnym Klubie Młodych Pisarzy, niedługo po wydaniu drugiego tomu wierszy został Różański członkiem Związku Literatów Polskich. Począwszy od następnej książki (Mieszkam w pogodzie, 1979), tomy poetyckie publikował znacznie częściej, a jego wiersze regularnie pojawiały się na łamach prasy literackiej. Różański  chętnie uczestniczył w konkursach poetyckich i bardzo cenił sobie spotkania z publicznością podczas licznych wieczorów autorskich, między innymi w Klubie Studenckim „Od nowa”, później w Klubie Literackim przy Pałacu Kultury w Poznaniu, a w ostatnich latach życia także w Bibliotece Raczyńskich.

Za swą twórczość otrzymał między innymi Nagrodę Artystyczną Miasta Poznania i Nagrodę im. Jana Kasprowicza. Zmarł w 2009 roku w Poznaniu. Jego dorobek tworzą 23 książki autorskie, w tym tomiki Nam ciszy, nam wiatru potrzeba (1986), Bądź pozdrowiona chwilo (1989), Będziemy piękniejsi (1990), wybór wierszy Wędrujemy do Szeol (2011) oraz wydane pośmiertnie: tom z jego rysunkami Jasna kreska (2013), Wiersze niecierpliwe (2015) oraz Spóźnione (2020).

Archiwalna spuścizna literacka poety została przekazana do zbiorów Ośrodka Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego (Domu Literatury Biblioteki Raczyńskich) w 2011 roku przez jego żonę, Małgorzatę. Składa się na nią nieprzebrany zasób liryków, uzupełniony materiałami biograficznymi i korespondencją poety, gromadzony przez szereg lat w pracowni przy Ostrobramskiej. Atmosferę tego literackiego gniazda często wspominają przyjaciele Różańskiego: kłęby dymu papierosowego, stukot maszyny do pisania (podarowanej „Witkowi” przez bliskich, strudzonych odczytywaniem jego rękopisów), poeta odczytujący gościom swe wiersze, dopiero co powstałe, wędrujące po chwili na piętrzący się stos gęsto zapisanych kart. Zachowana spuścizna, która znalazła swoje miejsce w Domu Literatury Biblioteki Raczyńskich, spotyka się z dużym zainteresowaniem czytelników, badaczy literatury oraz edytorów. Pamięć autora Wierszy niecierpliwych utrwala także Nagroda im. Witka Różańskiego, corocznie przyznawana przedstawicielom poznańskiego środowiska literackiego.

W 2021 roku, z inicjatywy rady Osiedla Górczyn, w Parku Górczyńskim zainstalowano rzeźbę – ławeczkę Wincentego Różańskiego. Autorem rzeźby jest Roman Kosmala. Odlew z brązu wykonała pracownia GARSTKASTUDIO S.C. z Szymanowa.

                                                                                              Alicja Przybyszewska

                                                                 Dom Literatury Biblioteki Raczyńskich

0
Rozmiar czcionki
Kontrast