Zbiory regionalne w Bibliotece Raczyńskich
Biblioteka Raczyńskich jest poznanianką z krwi i kości, trudno też wyobrazić sobie Poznania bez charakterystycznego gmachu przy Pl. Wolności i rozsianych po mieście filii. Historia Biblioteki Raczyńskich i historia Poznania są ze sobą nierozerwalne. Książki, czasopisma i dokumenty związane z Poznaniem i Wielkopolską stanowią zaś bardzo ważną częścią bibliotecznego księgozbioru. Gdzie ich szukać?
Już od początku swojego istnienia Biblioteka Raczyńskich kładzie szczególny nacisk na gromadzenie piśmiennictwa regionalnego. W 1830 r. dzięki staraniom hrabiego Edwarda Raczyńskiego, Fryderyk Wilhelm przyznał Bibliotece prawo do egzemplarza obowiązkowego wydawnictw, ukazujących się na terenie Księstwa Wielkopolskiego. Sam Edward Raczyński dołożył własną cegiełkę do badań nad dziejami regionu, wydając w 1842 r. Wspomnienia Wielkopolski, to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, w których zawarł m.in. opisy historyczne poszczególnych miast i wsi.
Tradycja gromadzenia posnanianów, czyli materiałów piśmienniczych związanych z Poznaniem oraz wielkopolanów związanych z Wielopolską podtrzymywana jest do dziś. Wchodzą one w skład księgozbiorów Wypożyczalni, filii, Księgozbioru Podstawowego, księgozbioru podręcznego w Informatorium, Archiwum Dziecięcego, Zbiorów Specjalnych i Domu Literatury. Jak je znaleźć?
Informator usług na co dzień województwa wielkopolskiego z 1955 r.
Książki warte Poznania
Tak samo jak w przypadku innych zbiorów, posługujemy się katalogiem online dostępnym na stronie internetowej. Dla pasjonatów historii Wielkopolski najlepszą podpowiedzią, po jakie książki sięgnąć, są nagrody przyznane przez jury konkursu im. Józefa Łukaszewicza. Od 1999 r. Biblioteka Raczyńskich organizuje doroczny przegląd wydawnictw dotyczących Poznania, wybierając wśród nich te, które są szczególnie „warte Poznania”. Najciekawsze i najpiękniejsze posnaniana otrzymują nagrodę im. Józefa Łukaszewicza, „pierwszego bibliotekarza”, dyrektora Biblioteki Raczyńskich w latach 1829-1852 i autora pierwszej monografii miasta Poznania Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach (Poznań 1838). Wśród publikacji uhonorowanych tą nagrodą znajdują się głównie książki z dziedziny literatury faktu: biografie, albumy, przewodniki, książki naukowe i popularnonaukowe. Pełną listę laureatów można znaleźć na stronie internetowej Biblioteki, zaś wszystkie nagrodzone tytuły są dostępne w Bibliotece.
Prasa „małych ojczyzn”
Katalog online nie jest jednak jedynym narzędziem, pomocnym przy szukaniu materiałów dotyczących regionu. W Informatorium w gmachu głównym przy Placu Wolności czytelnicy mają dostęp do e-kartoteki. Jest to cyfrowa baza danych, która aktualnie zawiera ponad 15 tysięcy opisów bibliograficznych artykułów z czasopism i gazet prenumerowanych przez Bibliotekę Raczyńskich oraz fragmentów książek, które dotyczą zagadnień i osób związanych z Poznaniem i Wielkopolską. W Informatorium udostępniane są również wycinki prasowe dotyczące Wielkopolski gromadzone przez pracowników Oddziału Informacji, a także ponad 1100 książek związanych z tematyką regionu (w tym cała „Kronika Miasta Poznania” od 1923 roku) należących do księgozbioru podręcznego. W sąsiadującej z Informatorium Czytelni Czasopism znajdują się bieżące numery czasopism regionalnych takich jak: „Głos Wielkopolski”, „Przegląd Koniński”, „Tygodnik Swarzędzki”, „Gnieźnieński Tydzień”, „Chodzieżanin”, czy „Gazeta Jarocińska”. Istnieje także możliwość zamówienia do czytelni numerów archiwalnych, przechowywanych w magazynie. Bieżące numery „Głosu Wielkopolskiego” są dostępne dla czytelników nie tylko w gmachu głównym, ale również w większości filii.
Z wizytą w dawnym Poznaniu
Niezwykle cennymi źródłami do badań nad dziejami Wielkopolski są materiały zgromadzone w Dziale Zbiorów Specjalnych. Wśród nich znajdują się m.in. XIII-wieczne księgi klasztorne, które trafiły do Biblioteki Raczyńskich po kasacie wielkopolskich klasztorów, Lauda średzkie, czyli uchwały sejmikowe z XVII i XVIII w. oraz papiery licznych organizacji politycznych i towarzystw działających w Poznaniu i na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego w okresie zaborów. Dzięki litografiom Juliusa Minutoliego i Antoniego Rose możemy zobaczyć, jak wyglądały ulice i zabytki Poznania w połowie XIX wieku, album fotograficzny R.S. Ulatowskiego zabiera nas na wycieczkę po Powszechnej Wystawie Krajowej z 1929 r., zaś album Zbigniewa Zielonackiego przenosi do Poznania zniszczonego przez działania wojenne. Widok na Poznań z lotu ptaka umożliwia przechowywana w Oddziale Kartografii kolekcja planów miasta. Najstarsze pochodzą z XVIII wieku, najnowsze to wydawnictwa z ostatnich lat. Prócz planów poznańskich znajdziemy tam również szereg map Wielkiego Księstwa Poznańskiego i jego powiatów pochodzących z okresu zaborów. Czym żyli dawni i czym żyją współcześni mieszkańcy Poznania? Tego możemy dowiedzieć się dzięki Oddziałowi Dokumentów Życia Społecznego, który gromadzi materiały na pierwszy rzut oka niekojarzące się z biblioteką: m.in. ulotki, plakaty, kalendarze czy reklamy. Warto wspomnieć też o bogatej kolekcji teatraliów. Zabytkowa kolekcja egzemplarzy teatralnych Teatru Polskiego pokazuje, jakie sztuki wystawiono na poznańskiej scenie w XIX i na początku XX wieku. Przechowane scenariusze zawierają obsady, szkice scenograficzne, a także uwagi reżyserów. Materiały przekazane Bibliotece przez Teatr Nowy w Poznaniu (m.in. teksty, nuty, kalendaria prób, listy obsad, afisze, projekty scenografii i kostiumów) dokumentują zaś działalność Teatru w latach 1973-1989.
Dom Literatury…Wielkopolskiej
Ośrodek Dokumentacji Wielkopolskiego Środowiska Literackiego, czyli tzw. Dom Literatury jest szczególnym miejscem na kulturalnej mapie Poznania. Misją Domu Literatury jest gromadzenie i udostępnianie wszelkich materiałów związanych z życiem literackim regionu. Zbiory Ośrodka dzielą się na trzy działy: księgozbiór, spuścizny pisarskie oraz dokumentację historycznoliteracką. W skład księgozbioru wchodzi ponad 8 tysięcy woluminów książek autorów wielkopolskich. Na zasób spuścizn składają się archiwalne materiały życia i twórczości pisarzy związanych z Poznaniem i Wielkopolską, m.in. twórców grupy literackiej „Wierzbak” (Mariana Grześczaka, Józefa Ratajczaka, Konrada Sutarskiego), Wincentego Różańskiego, Przemysława Bystrzyckiego i Tadeusza Kraszewskiego.
Dokumentację historycznoliteracką tworzą wszelkiego rodzaju przekazy powstające w związku z wydarzeniami życia literackiego. Są to m.in. wycinki prasowe, druki ulotne, fotografie i zapisy filmowe i dźwiękowe, które dotyczą np. wieczorków autorskich, konkursów, wystaw, czy sesji naukowych. Ponadto w Ośrodku znajdują się materiały z Archiwum Oddziału Poznańskiego Związku Literatów Polskich (1929-1983) oraz Archiwum Wydawnictwa Poznańskiego (1956-1993).
Na tropie rodzinnych opowieści
Kto korzysta ze zbiorów regionalnych? Czytelnicy są bardzo zróżnicowani. Są wśród nich zarówno profesjonaliści: naukowcy (głównie historycy i badacze literatury), dziennikarze czy popularyzatorzy wiedzy o małej ojczyźnie, jak i amatorzy: uczniowie, studenci oraz osoby, które po prostu kochają Wielkopolskę i chcą lepiej ją poznać. Od czasu do czasu do Biblioteki Raczyńskich przybywają również osoby, które poszukują informacji o swoich przodkach. – W ostatnim roku odwiedziła nas na przykład pani, której udało się zrekonstruować drzewo genealogiczne aż do 1792 r. – opowiada Agata Bobryk z Działu Informacji i Udostępniania Zbiorów. – Czytelniczka zaglądała do serii Materiały do dziejów chłopa wielkopolskiego Janusza Deresiewicza, która zawiera inwentarze wielkopolskich dóbr szlacheckich. Szukała w niej informacji o przodku, który był sołtysem w jednej z wielkopolskich wsi. Regularnie odwiedzają nas też czytelnicy, którzy sięgają po dawne książki adresowe, herbarze, czy słowniki biograficzne postaci związanych z Wielkopolską. To pokazuje, że historia Poznania i Wielkopolski nie jest oderwana od rodzinnych i osobistych historii ludzi. Wręcz przeciwnie. Jest ona ich częścią.
